آموزش ورود به بایوس

آموزش ورود به بایوس – راهنمای کامل برای همه کاربران

اگه تا حالا سعی کردی تنظیمات لپ‌تاپ یا کامپیوترت رو دستکاری کنی، احتمالاً اسم بایوس به گوشت خورده. اما بایوس چی هست اصلاً؟ چرا انقدر مهمه؟ چطوری باید واردش بشیم؟ و اصلاً چرا بعضی‌ها وقتی می‌خوان وارد بشن، با ارور یا صفحه سیاه مواجه می‌شن؟ توی این مقاله قراره همه چیز رو درباره بایوس بدونی؛ بدون هیچ پیچیدگی فنی و کاملاً کاربردی.

بایوس چیست و چرا به وجود اومد؟

بایوس یا BIOS مخفف عبارت Basic Input/Output System هست. یه جور برنامه کوچیکه که روی چیپ مادربردت نصب شده. قبل از اینکه ویندوز یا هر سیستم‌عامل دیگه‌ای بیاد بالا، این بایوسه که شروع به کار می‌کنه. بایوس سخت‌افزارهای سیستم مثل هارد، رم، کیبورد، مانیتور و بقیه قطعات رو می‌شناسه و سیستم‌عامل رو از روی هارد اجرا می‌کنه. اگر بایوس نبود، کامپیوتر نمی‌دونست اصلاً از کجا باید بوت بشه.

بایوس چند نوع دارد و فرقشون چیه؟

دو تا نوع اصلی بایوس داریم: همون بایوس کلاسیک و نسل جدیدش به اسم UEFI. بایوس کلاسیک قدیمیه و بیشتر روی سیستم‌های قبل از سال ۲۰۱۲ پیدا می‌شه. UEFI اما هم ظاهر گرافیکی بهتری داره، هم امنیت بیشتری، و هم می‌تونه هاردهایی با ظرفیت بالاتر از ۲ ترابایت رو مدیریت کنه.

تو اگه الان ویندوز ۱۰ یا ۱۱ داری، احتمال خیلی زیاد UEFI روی سیستمت نصبه، نه بایوس قدیمی.

تو بایوس چه کارهایی می‌تونیم انجام بدیم؟

با ورود به بایوس، دستت باز می‌شه تا کلی چیز رو تنظیم کنی. مثلاً می‌تونی ترتیب بوت‌ شدن دستگاه رو تغییر بدی (که برای نصب لینوکس یا ویندوز خیلی مهمه)، می‌تونی قابلیت Virtualization رو روشن کنی (که برای اجرای ماشین مجازی لازمه)، حتی می‌تونی سرعت فن‌ها یا رم و پردازنده رو دستکاری کنی (که البته برای افراد حرفه‌ایه). خلاصه بایوس یه جور مرکز فرمان سیستم‌ته.

اگه دوست داری لینوکس رو یاد بگیری و نصبش کنی، حتماً یه سری به آموزش‌های رایگان لینوکس بزن.

آیا وارد شدن به بایوس خطرناکه؟

اگه فقط وارد بشی و چیزی رو تغییر ندی، هیچ مشکلی پیش نمیاد. ولی اگه یه گزینه اشتباه رو دستکاری کنی، ممکنه سیستم بالا نیاد یا درست کار نکنه. مثلاً اگه Secure Boot رو خاموش کنی یا ترتیب بوت رو به اشتباه تغییر بدی، ممکنه سیستم ویندوزت دیگه بالا نیاد. پس اگه نمی‌دونی دقیقاً چی‌کار می‌کنی، دست نزن.

البته توی دوره لینوکسمون دقیقاً توضیح دادیم که چطور با بایوس درست کار کنی، مخصوصاً وقتی می‌خوای یه سیستم‌عامل دیگه نصب کنی.

چرا اصلاً باید وارد بایوس بشیم؟

اگه بخوای یه سیستم‌عامل جدید نصب کنی، باید ترتیب بوت رو توی بایوس تغییر بدی. اگه بخوای از ماشین مجازی استفاده کنی، باید virtualization رو فعال کنی. اگه بخوای سرعت قطعات رو بالا ببری (اوورکلاک)، باید از بایوس کمک بگیری. پس بله، گاهی وقتا ورود به بایوس کاملاً ضروریه.

اگه به مباحث امنیتی علاقه داری، حتماً مقاله‌ی چطوری هکر بشیم؟ رو هم بخون، چون کار با بایوس یکی از پایه‌هاشه.

آموزش ورود به بایوس در سیستم‌های مختلف

خب حالا بریم سر اصل ماجرا: چطور باید وارد بایوس بشیم؟ این کار معمولاً با زدن یه دکمه مخصوص موقع روشن شدن سیستم انجام می‌شه. دکمه‌ها بسته به برند لپ‌تاپ یا مادربرد فرق می‌کنن.

H P : روی سیستم‌های HP باید سریع کلید Esc یا F10 رو بزنی.

ASUS : اگه لپ‌تاپت Asus هست، معمولاً F2 جواب می‌ده.

DELL : در Dell باید F2 یا Delete رو بزنی، ولی بعضی وقتا F12 هم کار می‌کنه.

LENOVO : در Lenovo معمولاً با F1 یا دکمه کوچیک کنار لپ‌تاپش (Novo Button) وارد می‌شه.

ACER : در Acer هم اکثراً F2 جواب می‌ده، ولی گاهی Delete هم لازم می‌شه.

MSI : برای سیستم‌های MSI، گیگابایت یا مادربردهای حرفه‌ای، کلید Delete معمول‌ترین گزینه‌ست.

اگه سیستم‌عاملت ویندوز ۱۰ یا ۱۱ هست و نمی‌تونی اون دکمه رو سریع بزنی، یه راه ساده‌ترم هست. برو توی Settings > Update & Security > Recovery و روی Restart Now کلیک کن.

بعدش گزینه Troubleshoot > Advanced Options > UEFI Firmware Settings رو بزن و Restart رو انتخاب کن. اینطوری مستقیم می‌ری توی بایوس یا UEFI.

اگه به این جور چیزا علاقه داری، پیشنهاد می‌کنم حتماً یه نگاهی هم به دوره‌های برنامه‌نویسی ما بندازی. مثلاً دوره پایتون برای تازه‌کارها خیلی مفیده. تازه اگه دلت می‌خواد اپ موبایل بسازی، دوره فلاتر هم داریم. یا اگه دنبال برنامه‌نویسی با Dart هستی، اونم هست.

چند نکته برای موقع ورود به بایوس

باید سریع باشی. چون پنجره ورود به بایوس فقط چند ثانیه‌ست.
اگه کیبوردت وایرلسه و کار نمی‌کنه، از یه کیبورد سیمی استفاده کن.
اگه سیستم بالا نمیاد و صفحه سیاهه، ممکنه تنظیمات بایوس بهم خورده باشه. در این صورت ریست بایوس با خارج کردن باتری مادربرد می‌تونه کمکت کنه.

برای دیدن آموزش‌های بیشتر و یادگیری برنامه‌نویسی واقعی، مقاله‌ی چطوری برنامه‌نویس بشیم؟ رو هم حتماً بخون. یا اگه دوست داری سایت طراحی کنی، مقاله چطور سایت بسازیم؟ خیلی به دردت می‌خوره.

ورود به بایوس در ویندوز ۱۰ و ۱۱ فرق داره؟

در اصل نه، ولی چون ویندوز ۱۰ و ۱۱ از UEFI استفاده می‌کنن، روش ورودش یه ذره فرق داره. مثلاً اگه سیستم فوق‌سریع بوت می‌شه و فرصت نمی‌کنی کلید بزنی، بهتره از داخل خود ویندوز وارد بشی. یعنی از قسمت Advanced Startup که تو تنظیمات هست استفاده کنی. وقتی سیستم ری‌استارت می‌شه خودش می‌ره توی UEFI.

تو دوره لینوکس ما کامل توضیح دادیم که چطور با UEFI و Secure Boot کار کنی، مخصوصاً زمانی که می‌خوای دو تا سیستم‌عامل هم‌زمان روی سیستم داشته باشی. پس اگه دنبال یه راه کامل و دقیق برای یادگیری لینوکس هستی، اون دوره رو از دست نده.

آیا ممکنه بایوس ویروسی بشه؟

تو شرایط عادی نه. ولی بله، یه سری بدافزارهای خیلی حرفه‌ای وجود دارن که می‌تونن بایوس یا UEFI رو آلوده کنن. اسمشون Rootkit یا Firmware Malware هست و خیلی کمیابن. ولی اگه از سیستم‌های آلوده و فلش‌های ناشناس استفاده می‌کنی، خطرش هست. پس همیشه بهتره بایوست رو با آخرین نسخه از سایت سازنده آپدیت کنی. بهش می‌گن Firmware Update یا BIOS Update.

چطور بایوس رو آپدیت کنیم؟

اگه احساس می‌کنی سیستم کند شده یا قطعه جدیدی رو نمی‌شناسه، ممکنه نیاز به آپدیت بایوس داشته باشی. برای این کار باید بری سایت سازنده مادربرد یا لپ‌تاپت، مدل دقیق دستگاه رو بزنی، بعد نسخه جدید بایوس رو دانلود کنی و طبق آموزش خودشون نصبش کنی. بعضی سیستم‌ها داخل خود بایوس گزینه Update رو دارن که مستقیم از روی فلش انجامش می‌دن.

قبل از اینکه این کار رو بکنی، حتماً یه بکاپ بگیر. اگه وسط آپدیت برق بره یا سیستم خاموش بشه، ممکنه دیگه روشن نشه و مجبور شی بری تعمیرگاه. اگه دوست داشتی آموزش آپدیت بایوس رو بسازم، توی کامنت ها برام بنویس، درخواست اگه زیاد باشه، حتماً میسازم.

بایوسم خراب شده، میشه درستش کرد؟

بله، ولی بستگی به مادربردت داره. بعضی از مادربردها دکمه Reset یا چیپ دوم بایوس دارن که می‌تونی ازش کمک بگیری. بعضی هم باید باتری مادربرد (باتری CMOS) رو دربیاری و چند دقیقه صبر کنی تا ریست بشه. البته توی لپ‌تاپ‌ها این کار یه‌خورده پیچیده‌تره.

ارورهای بایوس و مشکلات ورود به بایوس

خیلی‌ها وقتی می‌خوان وارد بایوس بشن، با مشکلاتی مثل اینکه صفحه سیاه می‌مونه یا سیستم بالا نمیاد مواجه می‌شن. یکی از دلایل اینه که ممکنه Secure Boot فعال باشه و سیستم اجازه نده وارد محیط بوت بشی. یا مثلاً اگه داری با سیستم‌های جدید کار می‌کنی و فقط کلید Delete رو میزنی، ولی بایوست UEFI هست، باید از روش نرم‌افزاری داخل ویندوز وارد بشی.

یه مورد دیگه اینکه بعضی لپ‌تاپ‌ها مثل Lenovo یا Sony دکمه‌ی خاص خودشون رو دارن که کنار دستگاه قرار گرفته. مثلاً Lenovo یه سوراخ کوچیک داره کنار دکمه پاور که با سوزن فشارش می‌دی و سیستم وارد محیط بوت و بایوس می‌شه.

اگه سیستم‌عاملت بالا نمیاد و می‌خوای از طریق فلش ویندوز یا لینوکس نصب کنی، باید ترتیب بوت رو تو بایوس تغییر بدی و USB رو بذاری اول. برای اینکار کافیه وارد بایوس بشی و از تب Boot اولویت رو بزاری روی USB یا UEFI USB Drive. بعد Save کنی و خارج بشی. اگه نمی‌دونی چطور لینوکس نصب کنی، مقاله‌ی آموزش نصب کالی لینوکس رو هم یه نگاهی بنداز.

وقتی دکمه ورود به بایوس کار نمی‌کنه

معمولاً برای ورود به بایوس باید دکمه‌ای مثل F2 یا Del رو بلافاصله بعد از روشن شدن سیستم بزنی. حالا بعضی وقتا پیش میاد که هر چی میزنی، سیستم مستقیم میره سراغ ویندوز.

اگه این مشکل رو داری، یه احتمال قوی اینه که Fast Boot توی تنظیمات فعال باشه. Fast Boot باعث میشه سیستم اون‌قدری سریع بالا بیاد که اصلاً وقت نکنه دستور ورود به بایوس رو بگیره. برای این مشکل، باید Fast Boot رو خاموش کنی. اگه تونستی وارد ویندوز بشی، از داخل تنظیمات Windows به مسیر زیر برو:

Settings → System → Power & sleep → Additional power settings → Choose what the power buttons do

اونجا گزینه‌ی Fast Startup رو غیرفعال کن.

وقتی سیستم به جای ورود به بایوس ری‌استارت میشه یا هنگ می‌کنه

این یکی بیشتر وقتا ربط داره به خرابی سخت‌افزاری یا تنظیمات خراب داخل بایوس. مثلاً ممکنه رم درست جا نیفتاده باشه، باتری مادربرد (CMOS) تموم شده باشه یا قبلاً یه سری تنظیمات اشتباه داخل بایوس انجام شده باشه.

راه‌حلش اینه که CMOS رو ریست کنی. برای اینکار کافیه کیس رو باز کنی، باتری سکه‌ای شکل روی مادربرد رو پیدا کنی، درش بیاری، ۳۰ ثانیه صبر کنی و دوباره بذاریش سر جاش. با اینکار همه چیز برمی‌گرده به حالت اولیه.

وقتی کیبورد موقع بوت کار نمی‌کنه

این مشکل مخصوصاً با کیبوردهای بی‌سیم یا USB زیاد پیش میاد. اگه کیبوردت توی بایوس کار نمی‌کنه، حتماً با یه کیبورد PS/2 (اگه مادربردت داره) امتحان کن یا کیبورد رو به یه پورت USB دیگه وصل کن.

اگه بازم جواب نگرفتی، احتمال داره Legacy USB Support توی بایوس خاموش باشه، که خب اونم فقط از راه استفاده از یه کیبورد PS/2 یا ریست کامل بایوس حل میشه.

موقع ورود به بایوس سیستم کلاً روشن نمی‌شه

اگه با فشردن دکمه ورود به بایوس سیستم خاموش میشه یا اصلاً روشن نمی‌شه، دیگه مشکل احتمالاً سخت‌افزاریه. مثلاً خرابی مادربرد، مشکل در اتصال پاور یا حتی خراب بودن رم. اگه بازم روشن نشد، یه بار رم رو دربیار و دوباره جا بزن، یا سیستم رو بدون هارد بالا بیار تا ببینی مشکل از اون نیست.

جمع‌بندی

اگه بخوای سیستمت رو بهتر بشناسی و بیشتر ازش استفاده کنی، یکی از اولین قدم‌ها اینه که با بایوس آشنا باشی. ورود به بایوس یه چیز پیش‌پا افتاده نیست. یه دنیای جداست که خیلی وقتا می‌تونه نجات‌دهنده باشه. چه برای نصب ویندوز یا لینوکس، چه برای فعال کردن امکانات خاص سخت‌افزاری یا حتی اورکلاک کردن سیستم.

اگه دنبال اینی که یه مهارت جدی یاد بگیری و بتونی ازش کسب درآمد هم بکنی، یادگیری برنامه‌نویسی یکی از بهترین انتخاب‌هاست. دوره‌هامون برای شروع واقعاً بی‌نظیرن. مثلاً دوره دارت، برای کساییه که می‌خوان وارد دنیای اپ موبایل بشن. یا دوره فلاتر که باهاش می‌تونی اپ‌های اندروید و آی‌او‌اس بسازی.

در نهایت، اگه سوال یا مشکلی داشتی توی بخش کامنت‌ها بنویس، یا اگه از مقاله خوشت اومد، با بقیه به اشتراک بذار. یاد گرفتن این چیزا، یه سرمایه‌گذاری برای آینده‌ته.